Informator Izby Adwokackiej w Warszawie

RPO wyrażał zaniepokojenie informacjami mediów, że w Ministerstwie Sprawiedliwości toczą się prace nad projektem nowelizacji art. 180 § 2 Kodeksu postępowania karnego dotyczącym tajemnic prawem chronionych, m. in. adwokackiej, radcowskiej, dziennikarskiej i lekarskiej. Zmiana miałaby polegać na wprowadzeniu zasady, że to nie sąd, ale prokurator ma uchylać obowiązek zachowania takiej tajemnicy i wyrażać zgodę na przesłuchanie osoby obowiązanej do jej zachowania.

Kilka dni temu rzecznik MS poinformował, że nie będzie zmian w tym zakresie, a „robocze koncepcje, które zakładały pewne ograniczenia, nie zyskały akceptacji kierownictwa Ministerstwa”.

Niezależnie od tego, zastępca RPO Stanisław Trociuk skierował wystąpienie w tej sprawie do ministra sprawiedliwości Zbigniewa Ziobry.

Wskazał na fundamentalną rolę tajemnicy prawem chronionej dla zachowania standardów praw człowieka. Przykładowo, zachowanie tajemnicy adwokata czy radcy prawnego jest elementem prawidłowego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości oraz systemu ochrony prawnej w demokratycznym państwie. Formy tajemnicy określone w art. 180 § 2 k.p.k. dotykają najbardziej istotnych elementów życia ludzkiego (tajemnica lekarska, adwokacka, notarialna, radcowska). Tajemnica dziennikarska umożliwia zaś działanie niezależnym mediom.

Uchylenie tajemnicy jest nieodwracalne i jeśli dana okoliczność zostanie ujawniona w toku postępowania karnego, nie będzie możliwe jej ponowne utajnienie. Z tego powodu każda decyzja w tym zakresie powinna być dogłębnie i bezstronnie rozważona przez organ niezależny od stron postępowania. Organem tym jest sąd. Prokurator jest zaś zainteresowany konkretnym kierunkiem orzeczenia sądu. Nie można zatem wymagać od niego bezstronnego i obiektywnego rozstrzygnięcia, czy w danej sytuacji względy konieczności i proporcjonalności przemawiają za uchyleniem tajemnicy – uważa Rzecznik.

Wskazał ponadto, że obecnie prokuratura nie jest wolna od silnych związków z władzą wykonawczą, skoro na jej czele stoi Minister Sprawiedliwości. Związki te muszą przenikać do poszczególnych postępowań prokuratorskich, gdyż Minister Sprawiedliwości-Prokurator Generalny może: wydawać prokuratorom polecenia dotyczące treści czynności procesowej; zmieniać lub uchylać ich decyzje; przejmować ich sprawy oraz zwracać się o przeprowadzenie czynności operacyjno-rozpoznawczych podejmowanych przez właściwe organy. – W takim kształcie ustrojowym nie sposób uznać, że prokuratura w pełni korzysta z przymiotu niezależności od władzy wykonawczej – ocenia RPO.

Tajemnica adwokacka i radcowska jest nierozerwalnie związana z zaufaniem, które stanowi podstawę stosunku adwokata lub radcy prawnego z klientem. Jest ono potrzebne klientowi, ale i  korzystne dla ogółu społeczeństwa. Z udzielaniem porad prawnych związany jest dostęp do osobistych, a niekiedy wręcz intymnych informacji dotyczących osób trzecich. Dlatego zwolnienie z tej tajemnicy za każdym razem powinno być stosowane przez sąd w sposób rozważny i przemyślany, a przesłanki zwolnienia muszą być interpretowane ściśle.

Inaczej obowiązek zachowania przez adwokata tajemnicy zawodowej miałby charakter pozorny, a wykonywanie przez adwokata jego ustawowych obowiązków byłoby mocno utrudnione. Trudno bowiem mówić o zaufaniu klienta do pełnomocnika, jeśli okoliczności przekazane mu w tajemnicy mogą na zasadzie swobody stać się znane prokuratorowi w postępowaniu karnym – wskazuje RPO.

Rzecznik od trzech lat zauważa znaczny wzrost liczby prób zwalniania adwokatów i radców prawnych z tajemnicy zawodowej. W większości próby te były nieudane dzięki interwencji samorządów zawodowych oraz skrupulatnej kontroli wniosków prokuratorskich przez niezależne sądy. To kontrola sądowa zapewnia najlepszą gwarancję niezależności, bezstronności oraz stosowania właściwej procedury.

– Tymczasem proponowana zmiana zmierza do ominięcia niezbędnej w państwie demokratycznym kontroli sądowej wniosków o zwolnienie z tajemnicy zawodowej adwokata lub radcy prawnego. Samo przyspieszenie postępowania kosztem naruszenia podstawowych praw i wolności obywatelskich nie może stanowić uzasadnienia takiej zmiany – głosi pismo RPO do ministra

Kolejne zagrożenie wiąże się z możliwością dalszego ujawnienia okoliczności objętych tajemnicą. Zgodnie bowiem ze zmienioną w 2016 r. ustawą o prokuraturze, prokurator może udostępniać informacje z postępowania przygotowawczego organom władzy publicznej, mediom oraz dowolnie wybranym innym osobom. Według RPO kontrola niezawisłego sądu nad uchyleniem tajemnicy stanowi w tym kontekście pewną barierę przed możliwością dalszego, dowolnego ujawniania informacji nią objętych.

Stanisław Trociuk spytał ministra, czy w istocie resort prowadzi prace nad zmianą art. 180 § 2 k.p.k.  Jednocześnie zwrócił się  do niego o nieinicjowanie, a w przypadku podjęcia – o zaniechanie działań legislacyjnych zmierzających do ograniczenia ochrony informacji objętych tajemnicą notarialną, adwokacką, radcy prawnego, doradcy podatkowego, lekarską, dziennikarską, statystyczną lub tajemnicą Prokuratorii Generalnej.