Stanowisko ORA w Warszawie dotyczące poselskiego projektu ustawy o zakazie praktyk konwersyjnych

Stanowisko nr 1

Okręgowej Rady Adwokackiej w Warszawie

z dnia 21 sierpnia 2019 r.

Okręgowa Rada Adwokacka w Warszawie

w składzie:

adw. Mikołaj Pietrzak – Dziekan
adw. Anna Atanasow
adw. Michał Bieniak
adw. Anna Czepkowska-Rutkowska – Sekretarz
adw. Jakub Jacyna – Skarbnik
adw. Aleksander Krysztofowicz – Zastępca Sekretarza
adw. Andrzej Orliński – Wicedziekan
adw. Luka Szaranowicz
adw. Michał Szpakowski
adw. Maciej Ślusarek

w dniu 21 sierpnia 2019 r., przyjęła jako własną następującą opinię:

OPINIA

dotycząca poselskiego projektu ustawy o zakazie praktyk konwersyjnych

Data wpływu projektu: 20.02.2019 r., brak nadania numeru druku, skierowany do konsultacji NRA w dniu 01.03.2019 r.

Założenia projektu ustawy o zakazie praktyk konwersyjnych i cel jej uchwalenia

Poselski projekt ustawy o zakazie praktyk konwersyjnych (w dalszej części opinii: „ustawa”) określa zasady ścigania i karania za stosowanie praktyk konwersyjnych.
Ustawa wprowadza w art. 2 pkt. 1 definicję legalną praktyk konwersyjnych, przez które projektodawcy rozumieją każde oddziaływanie, które ma na celu zmianę lub stłumienie orientacji seksualnej, tożsamości płciowej lub ekspresji płciowej. Jednocześnie ustawa wskazuje, że praktyki konwersyjne nie obejmują świadczeń zdrowotnych lub innych działań, które: zapewniając pomoc w procesie uzgodnienia płci lub zapewniają wsparcie w zrozumieniu i akceptacji własnej orientacji seksualnej, tożsamości płciowej lub ekspresji płciowej lub służą leczeniu zaburzeń psychicznych uznawanych w powszechnie akceptowanych międzynarodowych klasyfikacjach medycznych i diagnostycznych. Projektodawcy zaznaczają, że orientacja seksualna, tożsamość płciowa lub ekspresja płciowa nie może być traktowana jako choroba lub zaburzenie.
Ustawa wprowadza także definicje legalne: orientacji seksualnej, tożsamości płciowej, ekspresji płciowej i uzgodnienia płci. I tak, zgodnie z ustawą:
1. orientacja seksualna (art. 2 pkt. 2 ustawy) jest rozumiana jako możliwość każdej osoby do odczuwania głębokiej więzi emocjonalnej, czułości, a także pociągu seksualnego oraz wchodzenia w intymne i seksualne relacje z osobami innej płci lub tej samej płci, lub też z przedstawicielami więcej niż jednej płci;
2. tożsamość płciowa (art. 2 pkt. 3 ustawy) jest rozumiana jako utrwalone, intensywnie odczuwane doświadczenie i przeżywanie własnej płciowości, które odpowiada lub nie płci wpisanej do aktu urodzenia;
3. ekspresja płciowa (art. 2 pkt. 4 ustawy) jest rozumiana jako sposób wyrażania i komunikowania własnej tożsamości płciowej, w szczególności poprzez zachowania, ubiór lub makijaż;
4. uzgodnienie płci (art. 2 pkt. 5 ustawy) jest rozumiane jako indywidualny proces dostosowywania społecznego, prawnego lub medycznego wymiaru płciowości osoby, której tożsamość płciowa różni się od płci wpisanej w akcie urodzenia.
Ustawa wprowadza do polskiego porządku prawnego wykroczenie polegające na stosowaniu praktyk konwersyjnych, oferowaniu stosowania praktyk konwersyjnych, prowadzenia reklamy lub promocji praktyk konwersyjnych lub wskazywania osób lub podmiotów stosujących, oferujących, prowadzących reklamę lub promocję praktyk konwersyjnych w kraju lub za granicą, w celu umożliwienia zastosowania tego rodzaju praktyk. Przewidywana kara za popełnienie tego wykroczenia to kara grzywny nie niższa niż 1000 zł (art. 3 ust. 1 ustawy).
Ponadto ustawa wprowadza definicję legalną profesjonalisty (art. 2 pkt. 6 ustawy), którego odpowiedzialność jest następnie traktowana jako typ kwalifikowany wykroczenia (art. 3 ust. 2 ustawy). I tak profesjonalistą w rozumieniu ustawy jest lekarz lub lekarz dentysta, pielęgniarka, położna, psychoterapeuta lub osoba prowadząca psychoterapię lub inna osoba udzielająca świadczeń zdrowotnych, psycholog, pracownik socjalny lub pedagog. Ustawa określa, że w przypadku popełnienia czynu przez profesjonalistę, kara grzywny nie może być niższa niż 2000 zł (art. 3 ust. 2 ustawy).
Ustawa wprowadza karalność za usiłowanie, podżeganie i pomocnictwo (art. 3 ust. 3 ustawy).
Ponadto, ustawa przewiduje w art. 3 ust. 4 dodatkową dolegliwość w postaci obowiązku przesłania przez sąd, w razie prawomocnego skazania, zawiadomienia o skazaniu do organu samorządu, stowarzyszenia wydającego certyfikat psychoterapeuty lub innego organu regulującego lub nadzorującego wykonywanie zawodu przez osobę prawomocnie skazaną.
W art. 4 ustawy określa się, że postępowanie w sprawie o czyn określony ustawą następuje w oparciu o ustawę z dnia 24 sierpnia 2001 roku – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia.
Projektodawcy proponują 30 dniowy okres vacatio legis (art. 5 ustawy).
Zgodnie z uzasadnieniem ustawy, jej celem jest przede wszystkim zagwarantowanie ochrony praw osób LGBT (tj. lesbijek, gejów, osób biseksualnych i osób transpłciowych) poprzez ściganie i karanie na drodze postępowania wykroczeniowego osób stosujących praktyki konwersyjne. Ponadto, celem ustawy jest zainicjowanie procesu prawodawczego prowadzącego do wypracowania odpowiednich polityk oraz dobrych praktyk, które wspierałyby specjalistów z zakresu ochrony zdrowia w zapewnieniu etycznej i rzetelnej pomocy osobom doświadczającym wewnętrznego konfliktu lub dyskomfortu w związku ze swoją orientacją seksualną, tożsamością płciową lub ekspresją płciową.

Aktualna sytuacja prawna w normowanej dziedzinie

Aktualnie w polskim prawie kwestia praktyk konwersyjnych nie jest w żaden sposób uregulowana. Żaden przepis prawa nie wskazuje, czym są praktyki konwersyjne ani ich nie zakazuje, czy to bezpośrednio, czy w sposób pośredni. Nie ma także żadnych ograniczeń co do stosowania tego rodzaju praktyk w służbie zdrowia, czy to w publicznej, czy też w niepublicznej.
W uzasadnieniu ustawy projektodawcy słusznie wskazują na brak należytego uregulowania zawodu psychologa i psychoterapeuty. W polskim porządku prawnym nie funkcjonuje w ogóle żadna regulacja, która określałaby zasady wykonywania zawodu psychoterapeuty. Natomiast ustawa z dnia 8 czerwca 2001 roku o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów (Dz. U. z 2001 roku Nr 73 poz. 763 z późn. zm.) przewiduje, że zostaną do niej wydane akty wykonawcze, które określą:
1. standardy stosowania psychoterapii przez psychologów wobec osób z chorobami i problemami zdrowotnymi określonymi w obowiązującej Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ogłaszanej przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) – rozporządzenie powinno zostać wydane przez ministra właściwego do spraw zdrowia po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady

Psychologów, na podst. art. 4 ust. 4 ww. ustawy;

warunki odbywania podyplomowego stażu zawodowego, tryb i czas jego odbywania – rozporządzenie powinno zostać wydane przez ministra właściwego do spraw pracy w porozumieniu z ministrami właściwymi do spraw zdrowia i edukacji na podst. art. 9 ust. 8 ww. ustawy;
szczegółowe zasady, tryb i warunki uzyskiwania specjalizacji zawodowych przez psychologów, w tym tryb przeprowadzenia egzaminu państwowego, mając na uwadze zapewnienie wysokiego poziomu usług psychologicznych osobom z nich korzystającym – rozporządzenie powinno być wydane przez Radę Ministrów na podst. art. 15 ust. 2 ww. ustawy.

Jednak żadne akty wykonawcze nie zostały do dnia sporządzenia niniejszej opinii wydane, co uniemożliwia powstanie i funkcjonowanie samorządu zawodowego psychologów i sprawia, że ustawa jest od 18 lat w rzeczywistości martwym prawem. Wobec takiej sytuacji prawnej brak jest jakiejkolwiek kontroli nad kwalifikacjami osób pracujących jako psycholodzy i standaryzowanego programu doskonalenia zawodowego. Nie ma również organów samorządowych, które czuwałyby nad przestrzeganiem przez te osoby zasad etyki w ich praktyce zawodowej i w razie potrzeby wszczynałyby postępowania dyscyplinarne.

Zawód psychologa lub psychoterapeuty w obecnym stanie prawnym może być wykonywany przez osoby, które nie posiadają ku temu odpowiednich kwalifikacji czy nawet wykształcenia. Tworzy to przestrzeń do możliwych nadużyć, w tym m.in. stosowania praktyk konwersyjnych.
W roku 1973 orientacja homoseksualna została usunięta z klasyfikacji zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, a w 1991 roku z Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ogłaszanej przez Światową Organizację Zdrowia (WHO). W czerwcu 2018 roku WHO zapowiedziała usunięcie tzw. niezgodności płciowej z listy zaburzeń psychicznych.
Zgodnie ze standardami prawa międzynarodowego praktyki konwersyjne nie mogą zostać uznane za formę terapii czy leczenia.
Rzecznik Praw Obywatelskich w 2014 roku uznał praktyki konwersyjne za naruszające prawa pacjenta do świadczeń zdrowotnych, wskazując, że problem doradzania pacjentom przez lekarzy „leczenia” homoseksualności przemawia za zasadnością podjęcia działań legislacyjnych w tym zakresie.
Zgodnie ze stanowiskiem Polskiego Towarzystwa Seksuologicznego z 2016 roku praktyki konwersyjne są niezgodne z współczesną wiedzą na temat seksualności człowieka i mogą prowadzić do poważnych, niekorzystnych skutków psychologicznych dla osób poddawanych tym praktykom. Stanowisko to zostało w pełni poparte przez Polskie Towarzystwo Psychologiczne.
W 2018 roku Komitet ds. Praw Osób z Niepełnosprawnościami ONZ wydał rekomendacje dla Polski, w których znalazło się między innymi zalecenie wprowadzenia zakazu praktyk konwersyjnych.⁴
Ocena uregulowań zawartych w ustawie

Projektodawcy wybrali jako sposób regulacji zakazu praktyk konwersyjnych reżim prawa karnego. Zrezygnowali jednocześnie z rozwiązań cywilnoprawnych, administracyjnoprawnych i kreowania odpowiedzialności dyscyplinarnej (która mogłaby być wprowadzona poprzez zmiany w ustawie o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów lub w innych ustawach dotyczących udzielania świadczeń zdrowotnych lub praw pacjenta).
Wybór taki wydaje się słuszny, biorąc pod uwagę, że, jak wspomniano powyżej, ustawa o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów jest w rzeczywistości martwym prawem, zaś praktyki konwersyjne w Polsce są oferowane nie tylko przez pracowników instytucji ochrony zdrowia (co wynika z raportu Rzecznika Praw Obywatelskich), ale również przez ośrodki o profilu religijnym, których działalność nie jest w ogóle regulowana przepisami z zakresu udzielania świadczeń zdrowotnych.
Należy uznać za uzasadnione intencje projektodawców co do zdjęcia z poszkodowanych ciężaru wszczęcia i prowadzenia postępowania cywilnego w sprawach o naruszenie zakazu praktyk konwersyjnych. W sytuacji, gdy praktyki te jednoznacznie uznane są za naganne i nieodpowiadające aktualnemu stanowi wiedzy, nie ma powodu, aby obciążać pokrzywdzonych koniecznością inicjowania i uczestniczenia w kontradyktoryjnym postępowaniu cywilnym.
Przyjęcie ustawy o zakazie praktyk konwersyjnych jest uzasadnione koniecznością zdefiniowania w obowiązującym w Polsce systemie prawnym pojęcia „praktyk konwersyjnych” i skutecznego przeciwdziałania tym praktykom.
Zgodnie z Zasadami Techniki Prawodawczej, ustawa powinna wyczerpująco regulować daną dziedzinę spraw, nie pozostawiając poza zakresem swego unormowania istotnych fragmentów tej dziedziny. Pomimo uchwalenia przez Sejm RP VII kadencji Ustawy o uzgodnieniu płci (druk nr 3648 i 1469), w której ustawodawca wprowadził definicję „tożsamości płciowej”, skorzystanie przez Prezydenta RP z przysługującego mu prawa weta ustawodawczego spowodowało, iż przedmiotowa ustawa, w tym definicja legalna „tożsamości płciowej”, nie została wprowadzona do obowiązującego porządku prawnego. Mając na uwadze powyższe, pojęcia wprowadzane niniejszą ustawą, tj.: pojęcie „orientacji seksualnej”, pojęcie „tożsamości płciowej”, pojęcie „ekspresji płciowej” i pojęcie „uzgodnienia płci”, nie znalazły dotychczas miejsca w obowiązującym polskim porządku prawnym i w konsekwencji nie są powszechnie zrozumiałe. Wprowadzenie w niniejszej ustawie definicji legalnych ww. pojęć prowadzi do wypełnienia obecnie istniejącej luki prawnej.
Definicja legalna pojęcia „tożsamości płciowej” zastosowana w ustawie jest tożsama z definicją legalną pojęcia „tożsamości płciowej” zastosowaną w Ustawie o uzgodnieniu płci (druk nr 3648 i 1469), zaakceptowaną przez ekspertów biorących udział w pracach Komisji Sejmowych, Biuro Legislacyjne Sejmu RP i Senat RP oraz ostatecznie uchwaloną przez Sejm RP VII kadencji.
W zakresie pozostałych definicji zamieszczonych w ustawie zwrócić należy uwagę, że pochodzą one z międzynarodowych dokumentów eksperckich, stanowisk stowarzyszeń skupiających profesjonalnych psychologów lub seksuologów, a także projektów aktów prawnych i odpowiadają aktualnemu stanowi wiedzy w zakresie poruszanej tematyki.
Definicja „orientacji seksualnej” pochodzi z dokumentu „Zasady Yogyakarty” z 2006 roku, który został opracowany na konferencji międzynarodowej z udziałem ekspertów i obrońców praw człowieka, zorganizowanej przez organizacje pozarządowe International Commission of Jurists oraz International Service for Human Rights. Stanowi on jeden z podstawowych dokumentów międzynarodowych w tej dziedzinie.
Definicja „ekspresji płciowej” zaproponowana została przez projektodawców w ślad za Polskim Towarzystwem Seksuologicznym, które przyjęło podobne rozumienie tego pojęcia w swoim stanowisku w sprawie sytuacji społecznej, zdrowotnej i prawnej osób transpłciowych.
Definicja pojęcia „uzgodnienia płci” została sformułowane przez projektodawców poprawnie i jest spójna logicznie z wyjaśnieniem i intencją projektodawców, sformułowanymi w uzasadnieniu ustawy (str. 29).
Zakres pojęciowy definicji „profesjonalista”, przedstawionej przez projektodawców, nie budzi zastrzeżeń, przy założeniu, że odnosi się jedynie do zakresu uregulowania niniejszej ustawy.
Definicja „praktyk konwersyjnych” może budzić wątpliwości ze względu na ujęcie wyjątków od zasady, że jest to każde oddziaływanie, które ma na celu zmianę lub stłumienie orientacji seksualnej, tożsamości płciowej lub ekspresji płciowej. Definicja ta nie obejmuje m.in. takiego oddziaływania, które „zapewnia wsparcie w zrozumieniu i akceptacji własnej orientacji seksualnej, tożsamości płciowej lub ekspresji płciowej” (art. 2 pkt. 1 lit. b ustawy).

Wydaje się, że takie sformułowanie wyjątku może spowodować problemy interpretacyjne

i może być wykorzystywane przez instytucje świadczące praktyki konwersyjne w ten sposób, że „zapewnienie wsparcia w zrozumieniu i akceptacji własnej orientacji seksualnej, tożsamości płciowej lub ekspresji płciowej” jest właśnie celem prowadzonej przez nie „terapii”. Autorki niniejszej opinii sugerują dalsze prace legislacyjne nad tym przepisem i ewentualną modyfikację wskazanego fragmentu definicji, tak aby w sposób jednoznaczny i szczegółowy oddawał intencje projektodawców opisane w uzasadnieniu ustawy.

Literalne brzmienie przepisu ustawy dotyczącego wyjątku leczenia zaburzeń psychicznych „uznawanych w powszechnie akceptowanych międzynarodowych klasyfikacjach medycznych i diagnostycznych” (art. 2 pkt. 1 lit c ustawy) może również budzić wątpliwości w zakresie wykładni prawnej. W szczególności można by postawić pytanie, które klasyfikacje są, a które nie są powszechnie akceptowane. Niemniej, projektodawcy wykluczyli tego rodzaju kontrowersje, dodając in fine, że żadna orientacja seksualna, tożsamość płciowa lub ekspresja płciowa nie może być traktowana jako choroba lub zaburzenie.
Art. 3 ust. 1 ustawy zawiera katalog działań związanych z praktykami konwersyjnymi, które projektodawcy kwalifikują jako czyny zabronione pod groźbą kary. Karalne jest nie tylko samo stosowanie praktyk konwersyjnych, ale również oferowanie ich, reklamowanie ich i ich promocja, a także polecanie podmiotów lub osób stosujących tego rodzaju praktyki lub reklamujących czy promujących takie praktyki w kraju i za granicą. Szerokie ujęcie tych działań jest uzasadnione, ponieważ w sposób jednoznaczny unaocznia, że praktyki konwersyjne nie zasługują na wsparcie profesjonalistów. Wobec powyższego, spójna logicznie jest przewidziana w ustawie karalność usiłowania, podżegania i pomocnictwa.
Karalności nie wyklucza zgoda osoby pokrzywdzonej, co nie budzi wątpliwości ze względu na okoliczność, że pokrzywdzeni tą działalnością często nie mają świadomości, na co się decydują rozpoczynając swój udział w praktykach konwersyjnych i że istnieje alternatywa wobec zaprzeczenia swojej orientacji seksualnej, tożsamości płciowej czy ekspresji płciowej. Uzasadnienie ustawy trafnie opisuje powody, dla których osoby ze społeczności LGBT decydują się na próby „zmiany” lub „wymazania” swojej orientacji seksualnej, tożsamości płciowej czy ekspresji płciowej (str. 15).
Autorki niniejszej opinii rekomendują dalsze prace legislacyjne w zakresie art. 3 ust 1 ustawy poprzez zmianę literalnego brzmienia pierwszej części zdania pierwszego ww. artykułu, tj. „Kto, nawet za zgodą zainteresowanego”. Autorki niniejszej opinii proponują wprowadzenie określenia „osoby poddanej praktyką konwersyjnym lub działaniami z nimi związanymi” w miejsce „zainteresowanego”.
Zaostrzona odpowiedzialność profesjonalistów, przewidziana w art. 3 ust. 2 ustawy, wydaje się słuszna, biorąc pod uwagę, że od przedstawicieli zawodów, wymienionych w art. 1 pkt. 6 ustawy (tj. lekarz lub lekarz dentysta, pielęgniarka, położna, psychoterapeuta lub osoba prowadząca psychoterapię lub inna osoba udzielająca świadczeń zdrowotnych, psycholog, pracownik socjalny lub pedagog) można w sposób uzasadniony wymagać pogłębionej i rzetelnej wiedzy w zakresie aktualnych standardów naukowych, wiedzy medycznej i ochrony zdrowia.
Czyn stypizowany ustawą nie stanowi przestępstwa, lecz wykroczenie. Przewidywana kara grzywny nie będzie stanowiła wystarczającej dolegliwości w szczególnie nagannych przypadkach, jednak wydaje się, że w odpowiedni, stopniowy sposób wprowadza do powszechnej świadomości istniejący problem stosowania praktyk konwersyjnych i ich negatywne skutki.
Ustawa wprowadza w art. 3 ust 4 dodatkową dolegliwość w postaci obowiązku zawiadomienia przez sąd o skazaniu organu samorządu, stowarzyszenia wydającego certyfikat psychoterapeuty lub innego organu regulującego lub nadzorującego wykonywanie zawodu przez osobę prawomocnie skazaną. W tym zakresie jednak niejasne są intencje projektodawców. Z jednej strony wydaje się, że ta dodatkowa sankcja powinna była zostać przewidziana wyłącznie dla profesjonalistów, czego jednak przepis jednoznacznie nie wskazuje. Z drugiej strony, przepis wspomina tylko o zawiadamianiu takich stowarzyszeń, które wydają certyfikat psychoterapeuty, a nie innych organizacji pozarządowych, w których zrzeszona może osoba świadcząca usługi terapeutyczne. Otwarte pozostaje też pytanie, czy przyjmując proponowane brzmienie przepisu uznać należy, że sąd zawiadomić ma jedynie taki organ samorządu lub organ regulujący lub nadzorujący wykonywanie zawodu przez osobę prawomocnie skazaną, z którym to zawodem związana jest działalność tej osoby w zakresie świadczonych praktyk konwersyjnych, czy też inne organy w zakresie zawodów, które może wykonywać taka osoba poza działalnością obejmującą praktyki konwersyjne. Przykładowo, jeżeli poza swoją działalnością w zakresie praktyk konwersyjnych osoba prawomocnie skazana prowadzi też inną działalność w zawodzie regulowanym ustawą, np. jest doradcą podatkowym, to czy sąd powinien zawiadomić organ samorządu zawodowego – w tym wypadku Krajową Izbę Doradców Podatkowych lub jej Regionalny Oddział? W tym zakresie sugeruje się dalszą pracę ustawodawców nad tym przepisem, aby uniknąć wątpliwości interpretacyjnych co do związania sądu w zakresie kierowania takiego zawiadomienia.
Okres vacatio legis (30 dni) jest zgodny z art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 20 lipca 2000 roku o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (Dz. U. z 2017 roku poz. 1523 tekst jedn. z późn. zm.). Zapewnia adresatom norm odpowiednią ilość czasu na „przystosowanie się do zmienionych regulacji i na bezpieczne podjęcie odpowiednich decyzji co do dalszego postępowania.”
Kompozycja przepisów ustawy

Niezależnie od uwag co do merytorycznego brzmienia niektórych przepisów ustawy, zawartych w pkt. III niniejszej opinii, należy zaznaczyć, że zgodnie z rozporządzeniem Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie Zasad Techniki Prawodawczej (w dalszej części opinii: „Zasady Techniki Prawodawczej”) należy dokonać następujących modyfikacji w zakresie obowiązujących metod legislacyjnych.
Zgodnie z § 56 ust. 2 i 3 Zasad Techniki Prawodawczej ustęp oznacza się cyframi arabskimi z kropką bez nawiasu (…), a punkt oznacza się cyframi arabskimi z nawiasem z prawej strony, natomiast § 58 ust. 2 wskazuje, iż artykuły i ustępy rozpoczyna się od nowego akapitu. Mając na uwadze powyższe, należy odpowiednio do wyżej wskazanych i obowiązujących przepisów zmienić numerację przepisów obecnie zastosowaną w ustawie, przede wszystkim w zakresie art. 2, gdzie ustępy zostały wprowadzone z zastosowaniem cyfr arabskich z nawiasem, a nie kropką, natomiast punkty oznaczono błędnie małymi literami alfabetu łacińskiego z nawiasem z prawej strony, które to oznaczenie jest właściwe dopiero dla wyliczeń w obrębie punktów, a nie ustępów. W art. 2 i 3 ustawy brak również wymaganych akapitów przy ustępach.
Przepis § 81a ust. 2 zobowiązuje do sformułowania przepisu o karze pieniężnej w sposób pozwalający na jednoznaczne ustalenie wysokości kary albo określenie granic, w których ustala się jej wysokość. W związku z powyższym, należy dookreślić sankcje kary grzywny wprowadzane ustawą w jej art. 3 ust. 1 i 2 poprzez określenie górnej granicy grzywny.
Przepis § 78 Zasad Techniki Prawodawczej podaje, iż w przepisie karnym sankcję karną grożącą za popełnienie czynu zabronionego określa się bez odsyłania do innych przepisów karnych. Następnie, przepis § 81 Zasad Techniki Prawodawczej wprowadza zasadę, iż przepis określający tryb orzekania w sprawach o czyny wprowadzone daną ustawą zamieszcza się w akcie prawnym wyłącznie w sytuacji, gdy na podstawie sankcji karnej określonej w przepisie karnym nie da się ustalić, czy dany czyn zabroniony jest przestępstwem czy wykroczeniem. W opiniowanej ustawie, po wprowadzeniu modyfikacji wskazanych powyżej, a dotyczących górnej granicy możliwej do zastosowania kary pieniężnej, jednoznacznym będzie, iż czyn zabroniony w ustawie stanowi wykroczenie. Wobec powyższego, należy wówczas usunąć art. 4 ustawy jako niezgodny z obowiązującymi Zasadami Techniki Prawodawczej.
Zgodnie z § 45 ust. 1 pkt 2 Zasad Techniki Prawodawczej przepisowi o wejściu w życie nadaje się brzmienie „Ustawa wchodzi w życie po upływie … (dni, tygodni, miesięcy, lat) od dnia ogłoszenia.” Przepisowi art. 5 ustawy należy nadać brzmienie zgodne z wytycznymi ustawodawcy, a art. 5 winien zostać zmieniony poprzez dodanie po słowach „w życie” słów: „po upływie”. Pozostałe jego brzmienie jest poprawne.
Konkluzje

Podsumowując powyższe, można zaproponować pozytywne zaopiniowanie założeń projektu ustawy o zakazie praktyk konwersyjnych.

Projektodawcy stworzonymi przepisami projektu ustawy wypełniają istniejącą lukę prawną, która pozwala na prowadzenie działalności, ocenianej negatywnie na gruncie praw człowieka. Praktyki konwersyjne nie odpowiadają aktualnemu stanowi wiedzy naukowej, w tym przede wszystkim medycznej i szkodzą zdrowiu osób, które się im poddają. Ustawa wypełnia rekomendacje dla Polski, wydane w 2018 roku przez Komitet ds. Praw Osób z Niepełnosprawnościami ONZ i jako taka zasługuje na aprobatę.

Zalecane są dalsze prace legislacyjne w obrębie art. 2 pkt. 1 lit. b) oraz art. 3 ust. 1 i 4 ustawy w celu wyeliminowania wątpliwości w zakresie ich wykładni.

Zalecane są dalsze prace legislacyjne w zakresie techniki prawodawczej poprzez modyfikację numeracji przepisów ustawy oraz ich brzemienia w art. 4 i 5 ustawy.

Opinię sporządziły:

adw. Karolina Jankowska, członkini Komisji Legislacyjnej przy NRA

adw. Emilia Barabasz, sekretarz Sekcji Praw Człowieka przy ORA w Warszawie